استفاده غیر تجاری از هوش تجاری، کلید تحقق کامل دولت الکترونیکی

در این مقاله ابتدا به بررسی مفاهیم و شناخت مأموریت‌های دولت الکترونیکی پرداخته شده و تأملی بر وضعیت موجود و مطلوب ما را به کشف خلأهای موجود در وضعیت موجود آن رهنمون ساخته است. به دولت الکترونیکی به عنوان یک سیستم باز نگاه شده و ابزارهای موجود جهت دستیابی به مأموریت‌های آن بررسی شده است. استفاده از ابزارهایی نظیر درگاه‌های ارائه خدمات به مردم، درگاه‌های اطلاع‌رسانی عمومی و سایر ابزارهایی که در وضعیت موجود مورد استفاده دولت الکترونیکی است نشان دهنده کاربرد فناوری اطلاعات در بخش‌های ورودی و خروجی سیستم است و مغز این سیستم که همان قدرت کنترل، نظارت، برنامه‌ریزی و راهبری کشورها می‌باشد همچنان به صورت سنتی مدیریت می‌شود. در این مقاله، استفاده از هوش تجاری به عنوان یک ایده جدید در مهندسی سیستم دولت الکترونیکی مطرح شده است و استفاده از آن در جهت تحقق اهداف دولت الکترونیکی مورد بررسی قرار گرفته است. استفاده از ابزارها و تکنیک‌های هوش تجاری در سطوح بین سازمانی و فراسازمانی، برای حمایت از مغز سیستم و فرآیندهای درونی دولت، در جهت اهداف غیرتجاری از قبیل برقراری عدالت اجتماعی، کنترل شاخص‌ها و افزایش توان راهبری جامعه، به عنوان کلید تحقق کامل دولت الکترونیکی مطرح و بررسی شده است .

دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، زنجان، ایران، ۱۰-۱۲ خرداد ۱۳۹۰  

مقدمه

بعد از پیدایش مفهوم دولت الکترونیکی، تلاش‌های بسیاری جهت توسعه این مفهوم و پوشش تمام ابعاد فناوری اطلاعات و ارتباطات صورت گرفته است و محققان بسیاری در این زمینه فعالیت نموده‌اند. طبق بررسی بکرز-هامبرگ، خدمات فناوری اطلاعات در دولت، که تحت عنوان دولت الکترونیکی از آن یاد می‌شود را می‌توان در چند مورد اصلی خلاصه کرد:[۱]

• درگاه‌های اطلاع‌رسانی عمومی(خدمات اطلاعاتی )
• انجمن های مجازی  و تالارهای گفتگو(خدمات اشتراک )
• ورود الکترونیکی، تمدید مجوز ها وپرداخت های اجباری مالیات، استعلام وضعیت و...( خدمات تراکنشی )
• ارتباطات مردمی و گزارشات مردمی(خدمات تماس )
•  انتقال اطلاعات بین دولت و نماینده های دولت و بخش خصوصی(خدمات انتقال داده )

همانطور که از موارد فوق برمی‌آید، در حال حاضر دولت الکترونیکی، از ابزارهای فناوری اطلاعات جهت ایجاد روش‌های مستقیم و سریع برای تسهیل ارتباطات سازمان‌ها و مراکز اطلاع رسانی عمومی با مردم و بخش خصوصی و تأمین کنندگان و ... استفاده می‌نماید. نگاهی به تعریف دولت الکترونیکی که مورد توافق بسیاری از صاحبنظران نیز قرار دارد عبارت است از:
 “دولت الکترونیکی تعامل دیجیتال بین یک دولت و شهروندان (G ۲C )، دولت و کسب و کار (G ۲B )، دولت و نمایندگی‌های دولت (G ۲G )، دولت و نهاد مذهب (G ۲R )، دولت و خانواده (G ۲H ) است. این تعامل دیجیتال شامل دولت، فناوری ارتباطات و اطلاعات، بازمهندسی فرایندهای کسب و کار و شهروندی مجازی در همه سطوح دولت (شهری، استانی/ایالتی، ملی و بین‌المللی) است.” [۳]  از این تعریف و تعاریفی چون:
" دولتالکترونیکعبارتاستازارائهخدماتواطلاعاتدولتیازطریقاینترنتیاسایررسانههایالکترونیکی که به صورت بیست و چهار ساعته و هفت روز در هفته به ارائه خدمات بر خط میپردازد [West, ۲۰۰۴] " این چنین بر می‌آید که بحث ارتباطات دولت با محیط، آنچنان مورد توجه قرار گرفته که باعث غفلت صاحبنظران از تحقیق و بررسی در خصوص چگونگی بهره بردن از فناوری اطلاعات در حیطه وظایف اصلی دولت شده است در حالی که دولت‌ها به غیر از ارائه خدمات مختلف جهت انجام وظایف محوله و اطلاع رسانی به مردم و شهروندان و ایجاد ارتباطات قوی، سریع و دائمی با محیط، وظایف دیگری چون سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و کنترل را نیز به عهده دارند[۵] و می‌بایست کاربرد فناوری اطلاعات در اجرای صحیح و به موقع موارد فوق را نیز بررسی کرد. در ادامه مقاله به بررسی این بخش از کاربرد فناوری اطلاعات در تحقق کامل دولت الکترونیکی پرداخته شده است.

بررسی دولت الکترونیکی به عنوان یک سیستم باز :

اگر دولت الکترونیکی را به مثابه یک سیستم باز که با محیط خود تعاملی همیشگی دارد و با توجه به شرایط محیطی کاملا پویا و به هنگام است در نظر بگیریم، می‌توان فرآیندهای این سیستم را به ۳ بخش اصلی تقسیم نمود: 
شکل ۲

 شکل ۲: بررسی دولت الکترونیکی به عنوان یک سیستم باز  

• فرآیندهای ارتباطات ورودی سیستم(دریافت اطلاعات مورد نیاز از سیستم های اطلاعاتی شامل سامانه ها، سرویس ها و درگا های ارتباطی بخشهای مختلف )
• فرآیندهای درونی سیستم (سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و کنترل عوامل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ...)
• فرآیندهای ارتباطات خروجی سیستم(فرآیندهایی که حاصل پردازش های انجام شده هستند و با تسری به جامعه حاکمیت الکترونیک را تحقق میبخشند )

در این قسمت به بررسی وضعیت موجود دولت الکترونیکی و سپس به مقایسه وضعیت موجود با وضعیت مطلوب پرداخته میشود. اگر کاربردهای فناوری اطلاعات در وضعیت موجود دولت الکترونیکی که در مقدمه مورد اشاره قرار گرفت، با فرآیند های دولت الکترونیکی به عنوان یک سیستم باز تطبیق داده شود، می‌توان نتیجه گرفت کانون توجه دولت‌ها به استفاده از فناوری اطلاعات، در تسهیل و توسعه فرآیندهای ورودی و خروجی یا بطور کلی فرآیندهای ارتباطی دولت با محیط پیرامون خود است نه فرآیندهای درونی دولت.در حالی که برای رسیدن به وضعیت مطلوب، می توان با تلاش بیشتر و بررسی دقیق تر توام با آینده نگری، کاربرد فناوری اطلاعات را به بخش مرکزی و مغز سیستم گسترش داد و از مزایای آن، در جهت موفقیت بیشتر در اداره جامعه بهره برد.

بررسی فرآیندهای درونی دولت الکترونیکی

همانطور که اشاره شد، فرآیندهایی نظیر سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، هدایت، نظارت، کنترل و بطور خلاصه مدیریت و هماهنگی امور کشور بر عهده دولت‌ها است  [۵]واجرای این فرآیندها جزء وظایف اصلی دولت محسوب می‌شوند و می‌بایست دولت‌ها با ایجاد تعامل دائمی با جامعه و بررسی شرایط و مقتضیات زمانی و توجه به اهداف مشخص شده در اسناد بالادستی، که محیط سیستم باز دولت الکترونیکی را تشکیل میدهند، در طراحی و اجرای صحیح این فرآیندها، با رویکردی بلندمدت بکوشند.

ابزارهای حمایت فناوری اطلاعات از فرآیندهای درونی سیستم دولت الکترونیکی

اما مسأله‌ای که در این بخش مورد بررسی قرار گرفته است، چگونگی حمایت فناوری اطلاعات و ارتباطات از این فرآیند هاست.
با توجه به ماهیت فرآیندهای این بخش، که در دسته فرآیندهای سطوح بالا و عالی سازمانی محسوب می‌شوند و بیشتر به مباحث مدیریتی و تصمیم‌گیری مرتبط می‌شوند، با توجه به ابزارهای وسیعی که فناوری اطلاعات در این حیطه ارائه می‌نماید، می‌توان سیستم‌های تصمیم‌یار و سیستم‌های خبره را برای پوشش این حوزه مدنظر قرار داد. مدیریت استراتژیک، سیاست‌گذاری‌های بلند مدت و برنامه‌ریزی‌های کلان، همگی نیازمند اطلاعات درست و دقیق از تمام بخش‌های درگیر، از سازمان‌های مختلف گرفته تا  اقشار جامعه است و این اطلاعات را می‌بایست از طریق مبادی و درگاه‌های ورودی و خروجی تعاملی دولت الکترونیکی وارد سیستم کرد. بعد از جمع آوری اطلاعات نوبت به پردازش آنها می‌رسد و اینجا همان محل مورد بحث در این مقاله است.شکل ۳

 شکل ۳:جمع آوری اطلاعات از تمام ورودی ها برای تصمیم سازی 

به دست آوردن اطلاعات و جمع آوری آنها از محیط مساله بسیار مهمی است که در صورت عدم موفقیت دولت الکترونیکی در ایجاد تعامل درست با محیط، امکان اتخاذ تصمیمات صحیح و کارآمد را از بخش مرکزی سیستم خواهد گرفت، بنابراین توجه دائمی به ارتقاء و توسعه فرآیند های ورودی و خروجی همچنان مورد اهمیت قرار دارد اما چگونگی جمع اوری اطلاعات و چگونگی تجمیع آنها کاملا به نوع نگاه و هدف سیستم بستگی دارد، اگر ما برای فرآیند های درونی سیستم برنامه بلند مدت داشته باشیم قطعا میبایست با دیدی بلند مدت به مقوله یکپارچه سازی اطلاعات بپردازیم. در نهایت مغز متفکر سیستم دولت الکترونیکی با حجم انبوهی از داده ها سرو کار خواهد داشت و پردازش حجم بزرگی از داده‌ها و اطلاعات برای اتخاذ صحیح‌ترین تصمیمات در سطوح کلان کار بسیار مشکل و پیچیده‌ایست که قطعاً انسان از عهده انجام آن بر نمی‌آید. به عنوان مثال، تعیین سیاست بازار در واردات و صادرات کالا، اولا نیازمند جمع آوری دقیق و سریع اطلاعات است، دوما پردازش حجم انبوه اطلاعات. منظور از پردازش اطلاعات حجیم،مجموعه عملیاتی است که جهت کشف الگوها، مدل‌ها، پیش بینی وضعیت آینده بر اساس وضع موجود، تحلیل‌های آماری در خصوص کشف متغیرهای مستقل و وابسته به موضوع، روش‌های تحلیل حساسیت برای اتخاذ بهترین تصمیم با کمترین ریسک و سایر روش‌های آماری جهت اتخاذ تصمیم صحیح علمی است .
استفاده غیرتجاری از هوش تجاری

هوش تجاری مجموعه‌ای‌ست از نرم افزارهای کاربردی، تکنولوژی‌ها و فرآیندها که برای جمع‌آوری، مرتب‌سازی، دسترسی و آنالیز و تحلیل داده‌ها برای اتخاذ تصمیمات درست به کار می‌روند . [۶].
تعریف فوق معرف هوش تجاری، به عنوان ابزار و راهکار پیشنهادی این مقاله جهت تحقق حمایت فناوری اطلاعات از فرآیندهای درونی سیستم دولت الکترونیکی می‌باشد.
اما هوش تجاری، همانطور که از نامش پیداست، ابتدا برای کمک به مدیران در تصمیم گیری‌ها و بدست آوردن مزیت رقابتی در بازار متلاطم امروزی به وجود آمد و تلاش می‌کرد که از اطلاعات تراکنش‌های درون سازمان، و اطلاعات محیط رقابتی سازمان، توسط تکنیک‌های داده‌کاوی، دانش پنهان را استخراج کند و در اختیار مدیران قرار دهد، در بعضی موارد به کشف الگوهای تغییر شرایط بپردازد و متغیرهای تأثیر گذار در مدل را شناسایی کند.[۹] در حالی که در این مقاله کاربرد بیشتری از هوش تجاری را مد نظر قرار گرفته است بگونه ای که دولت، پا از مرزهای تجاری بیرون گذاشته و به دنبال استفاده غیر تجاری از هوش تجاری باشد. به عنوان مثال، بهره‌برداری از تکنیک‌های هوش تجاری در تحلیل  و پیش بینی شرایط فرهنگی جامعه، نظیر شاخص‌های جرم و جنایت، طلاق و ازدواج، یا علمی نظیر روند رشد تولید علم در کشور، کمیت و کیفیت رشد دانشجویان در حیطه‌های تخصصی یا در زمینه کنترل بازار، بررسی میزان واردات و صادرات مورد نیاز با توجه به قیمت‌ها و موجودی انبارها، میزان شکایات مردم از واحدهای صنفی، نوع تخلفات پر تکرار در بازه‌های زمانی مختلف در بخش عرضه کالا و خدمات و ... می‌تواند گوشه‌ای از کاربردهای غیر تجاری از هوش تجاری در تحقق کامل دولت الکترونیکی  باشد.  اما این کاربرد در حال حاضر یک هدف دور از دسترس است، چرا که تحقق این هدف، در گرو ایجاد بستر لازم جهت بهره برداری از ابزارهای هوش تجاری است. اگر ایده استفاده از هوش تجاری جهت پوشش و حمایت از فرآیندهای درونی سیستم دولت الکترونیکی مورد پذیرش کارشناسان قرار بگیرد، باید گام های مهمی جهت ایجاد بسترهای لازم، با رویکردی بلند مدت برداشته شود. در بخش بعد ، یک پیشنهاد در خصوص نوع نگاه و نوع بستر مورد نیاز با توجه به تجربیات موجود ارائه شده است.

استفاده غیر تجاری از هوش تجاری، کلید تحقق کامل دولت الکترونیکی پیشنهاداتی در خصوص بستر سازی استفاده از هوش تجاری

برای پیاده‌سازی زمینه‌های لازم جهت بهره‌مندی از مزایای هوش تجاری در تحقق کامل دولت الکترونیکی لازم است دولت‌ها تدابیر بلند مدتی را بررسی و اتخاذ نمایند که بی شک بحث مبسوط و مفصل در این خصوص از حیطه این مقاله خارج میباشد ولی به مسائل مهمی که مورد تایید صاحبنظران است میتوان اشاره کرد. هوش تجاری بین سازمانی، نیازمند وجود یکپارچگی اطلاعات میان سازمان‌های مختلف است [۷]، به عنوان مثال اگر دو سازمان بخواهند ارتباط موثری بین سیستم‌های اطلاعاتی خود به وجود آورند تا از مزایای زنجیره تأمین بهره‌مند شوند لازم است که داد‌‌ه‌های خود را یکپارچه کنند، به این معنا که سیستم‌های کدگذاری و استانداردهایی یکسان در هر دو سیستم به کار گرفته شود. در این حالت می‌توان به راحتی از اطلاعات موجود در هر دو سیستم اطلاعاتی برای بهره‌برداری از هوش تجاری و اتخاذ بهترین تصمیمات استفاده کرد، اما در صورتی که اینگونه نباشد، نمی‌توانیم به طور کامل به تحلیل شرایط بپردازیم. در نتیجه، دولت الکترونیکی نیز بدون یکپارچه کردن اطلاعات مورد نیاز در سیستم‌های اطلاعاتی سازمان‌های ذیربط قادر نیست از این ابزارهای مفید بهره‌مند شود. بنابراین به نظر می‌رسدیکی از الزامات، بسترسازی مناسب برای استفاده از هوش تجاری در تصمیم‌های عالی در سطح دولت الکترونیکی، تعریف، ترویج و نظارت بر اشاعه استفاده از سیستم‌ها و نظام‌های کدگذاری استاندارد و جامع در بین سازمان‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی مرتبط می‌باشد. در بخش آخر، ایران کد به عنوان یک نمونه از سیستم های کد گذاری بررسی شده است.

بررسی موردی نظام‌های کدگذاری- ایران‌کد

ایران‌‌کد یا نظام ملی طبقه‌بندی و خدمات شناسه کالا، نظامی است که با تدوین اطلاعات کالاها و خدمات امکان شناسایی موجودیت‌های زنجیره تأمین را فراهم می‌کند و جریان اطلاعات در زنجیره را تسهیل می‌نماید. این نظام در پی ایجاد زبان مشترک میان عرضه‌کنندگان کالا و خدمات، مشتریان و به طور کلی عوامل درگیر در حوزه کالا و خدمات در سطح ملی است.[۸] و هدف از تعریف آن:

• توسعه زبان مشترک در سطح زنجیره تأمین ملی کالا
• ایجاد بستر اطلاعاتی برای شرکت‌ها و محصولات در سطح ملی
• تسهیل فرآیندهای مختلف در زنجیره تأمین
• ایجاد زمینه توسعه و تسهیل فرآیندهای درون سازمانی
• ایجاد زیرساخت‌های توسعه روش‌های نوین تجارت [۸]

می‌باشد. ایران‌کد در واقع با یکپارچه‌سازی نظام کالا و خدمات به اهداف بالا دست می‌یابد. اما هدف این مقاله، بررسی  مزایای  بهره گیری از ایران کد برای پیاده سازی هوش تجاری جهت بهبود درتوسعه دولت الکترونیکی است. اگر دولت بکوشد تا این استاندارد نظام کدگذاری کالا و خدمات را به تمام سیستم‌های اطلاعاتی موجود در کشور، اعم از سازمان‌های دولتی و خصوصی، تأمین کنندگان، تولید کنندگان، مشتریان، صادر کنندگان و وارد کنندگان تسری ببخشد، در واقع گام مهمی جهت ایجاد بستر بهره‌مندی از هوش تجاری برای کمک به دولت الکترونیکی برداشته است. بدینوسیله مدیران دولتی قادر خواهند بود به تمام مزایای هوش تجاری دست یابند و از این مزایا جهت استفاده غیرتجاری، برای دستیابی به رضایت مردم، مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی‌های بلند مدت دست یابند. مزایایی چون اطلاعات به هنگام، اطلاعات دسته بندی شده، دقیق بودن تحلیل‌ها، کامل بودن و همه جانبه بودن اطلاعات به دور از خطاهای انسانی.

نتیجه‌گیری

دستیابی به بهره های استفاده از هوش تجاری، از مناظر غیر تجاری، در پشتیبانی از فرآیندهای درونی دولت الکترونیکی به عنوان کلید تحقق کامل معنای دولت الکترونیک مستلزم وجود نگاهی بلند مدت و برنامه ریزی استراتژیک در توسعه سیستم های اطلاعاتی است و پیشنهاد می‌گردد کسانی که علاقه‌مند به این حوزه از تحقیقات هستند توجه بیشتری به راه‌های یاری گرفتن از علوم جدید و به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات در حرکت به سمت تحقق واقعی دولت الکترونیک داشته باشند.

نویسندگان
سید محمود شجاعی کیاسری ^۱، محمدرضا قنبری ادیب^۲ ، صابر سلیمانی<sup>۳

۱دانشگاه شهید بهشتی ، [e-mail]
۲ دانشگاه شهید بهشتی ، [e-mail]
۳ دانشگاه شهید بهشتی، [e-mail]</sup>

منابع

• [۱] E-Government Development in Taiwan , Research, Development, and Evaluation Commission The Executive Yuan November ۲۰۰۳
• [۲] Global Trends in Municipal E-Government: An Online Assessment of Worldwide Municipal Web Portals
• [۳] http://en.wikipedia.org/wiki/E-Government
• [۴] Models for e-government ,Paul Beynon-Davies ,Cardiff Business School, Cardiff University, Cardiff, UK
• [۵] قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،اصول ۳ . ۹ . ۲۱
• [۶] Business Intelligence – Past, Present, and Future ,Hugh J. Watson Department of MIS, University of Georgia , nov ۲۰۰۹
• [۷] Measuring the effects of business intelligence systems:The relationship between business process and organizational performance Mohamed Z. Elbashir a,⁎, Philip A. Collier b, Michael J. Davern
• [۸] http://www.irancode.ir
• [۹] سید محمود، شجاعی کیاسری، "بررسی تاثیر هوش تجاری بر تصمیم گیری مدیران"، اولین همایش ملی هوش سازمانی و هوشمندی کسب و کار – تهران ۱۳۸۹