نگاهی به مراحل گوناگون در طراحی یک سیستم اطلاع رسانی

لازمه انجام موفق هر نوع فعالیت ، اعم از تحقیقاتی ، برنامه ریزی ، تصمیم گیری و نظایر آن مستلزم دسترسی به اطلاعات دقیق و روزآمد در زمینه های مورد نظر است . امروزه اطلاعات را نوعی سرمایه ملی محسوب نموده و فعالیتهای مربوط به گردآوری ، پردازش ، ذخیره ، بازیابی و اشاعه آن پشتوانه هرگونه برنامه ریزی و شرط رشد و توسعه اقتصادی ،اجتماعی است . در این مقاله ، پس از مروری بر سابقه اطلاع رسانی در ایران ، نخست به بررسی اهداف سیستمهای اطلاع رسانی پرداخته ، آنگاه مراحل مختلف طراحی یک سیستم اطلاع رسانی که عبارتند از بازبینی اطلاعات موجود ، برنامه نویسی برای اطلاع رسانی ، گردآوری ، تلخیص و دسته بندی اطلاعات ، تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات ، رساندن اطلاعات به مصرف کنندگان و اعمال اطلاعات در تصمیم گیریها ، مورد بررسی قرار می گیرد . سپس ارکان اصلی یک سیستم اطلاع رسانی نظیر کتابخانه ها ، بانکهای اطلاعاتی ، شبکه های انتقال اطلاعات و ….مورد بررسی قرار کرفته و در پایان پیشنهادهایی در مورد ایجاد و گسترش سیستمهای اطلاع رسانی در ایران مطرح خواهد شد.
۱ – مقدمه :
بدیهی است که انجام هر نوع فعالیتی اعم از تحقیقاتی ، برنامه ریزی ، تصمیم گیری و نظایر آن به دسترسی به آخرین اطلاعات در زمینه های مورد نظر بستگی دارد . فراهم ساختن امکان استفاده به موقع و سریع از اطلاعات صحیح و معین ، لازمه پیشرفت اقتصادی – اجتماعی کشورها و رسیدن به اهداف توسعه محسوب می گردد.امروزه ، اطلاعات را نوعی سرمایه ملی به حساب آورده و فعالیتهای مربوط به گردآوری ، پردازش ، ذخیره ، بازیابی و توزیع آن را پشتوانه هر گونه برنامه ریزی و شرط رشد و توسعه اقتصادی – اجتماعی می دانند .
در کشورهای پیشرفته جهان ، محققان بخش مهمی از وقت خود را صرف آگاهی از نتیجه تحقیقات مشابه سایرین و کسب اطلاعات مربوط میکنند . بنابراین ، مراکز و شرکتهایی که بخواهند جایگاه خویش را در بازار فشرده رقابت جهانی حفظ کنند ، ناگزیرند ضمن اطلاع از پیشرفتهای تکنولوژیک حاصله ، روند آن پیشرفتها را در سراسر جهان پیگیری کنند . به عنوان مثال ، شرکتهای ژاپنی ، اطلاعات را رگ حیاتی جنگ اقتصادی دانسته و حدود ۵/۱ درصد از فروش سالیانه خود رابه مسئله جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات اختصاص می دهند(۲). در ژاپن ، مرکز اطلاعات علمی و تکنولوژیک که سازمانی دولتی است ، با پرسنلی حدود ۴۰۰ نفر و بودجه ای معادل ۹۰۱ میلیون ین – در سال ۱۹۸۷ – همه ساله حدود ۱۱۰۰۰ مجله علمی را جهت استخراج اطلاعات آن مجلات تجزیه و تحلیل می کند .

۲ – سابقه اطلاع رسانی در ایران (۲) :
به طور کلی " اطلاع رسانی" در هر جامعه ای ، تابع وضع "تحقیق" در آن جامعه است . به عبارت دیگر ، در جامعه ای هر اندازه به امر تحقیق بها داده شود ، به همان اندازه نیز اطلاع رسانی مورد توجه قرار می گیرد . تحقیق ، نیازمند وسائلی است که امروزه ، از مهمترین آن وسائل دسترسی به آخرین اطلاعات و مدارک لازم است که خود از طریق مراکز و شبکه های اطلاع رسانی به دست می آید.
آغاز فعالیت اطلاع رسانی در سطح ملی در ایران را می توان با تاسیس "مرکز اسناد و مدارک علمی ایران" ، به عنوان یکی از طرحهای وزارت فرهنگ و آموزش عالی ( وزارت علوم و آموزش عالی آن زمان ) در مهر ماه ۱۳۴۷ همزمان دانست . به دنبال تاسیس موسسه تحقیقات و برنامه ریزی علمی و آموزشی ، این مرکز با نام مرکز مدارک علمی به صورت یکی از مراکز تابعه این موسسه درآمد . از اهداف این مرکز ، می توان به گردآوری اطلاعات تخصصی در زمینه های مختلف علوم به منظور استفاده دانشمندان و دانش پژوهان کشور اشاره نمود . در تیرماه ۱۳۵۰ به پیشنهاد "مرکز اسناد و مدارک علمی ایران " و به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی ایران " و به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی ایران در سطح ملی و بین المللی ، شورای هماهنگی مراکز اسناد کشور ، با هفت عضو تشکیل و شروع به کار کرد. در سال ۱۹۷۲ ، یونسکو برنامه جهانی مبادله اطلاعات علمی (یونی سیست Unisist ) را به منظور رفع موانع موجود در زمینه مبادلات علمی بین دانشمندان کشورهای جهان تصویب کرد . به دنبال آن در سال ۱۳۵۲ کمیته ملی یونی سیست در ایران تشکیل گردید و شورای هماهنگی مراکز اسناد علمی کشور رسما " به عنوان یکی از گروههای فنی کار در زمینه مسائل مربوط به اطلاعات علمی و فنی از طرف این کمیته پذیرفته شد . در اردیبهشت ۱۳۵۶ به کوشش " مرکز اطلاعات علمی " و باهمکاری "یونسکو" "یونی سیست" و "سازمان برنامه و بودجه" ، سمیناری با شرکت همه سازمانها و وزارتخانه های ذی ربط در مسائل اطلاع رسانی و با حضور شش نفر از متخصصان برجسته بین المللی در زمینه دانش اطلاع رسانی ، جهت بررسی مسائل اطلاع رسانی در ایران تشکیل گردید . در قطعنامه این سمینار با تاکید بر نقش اطلاعات علمی در توسعه کشور ، از دولت خواسته شد که ضمن توجه فوری به این امر ، سیاست کشور را در زمینه اطلاع رسانی علمی و فنی ، به نحو هماهنگ مشخص کرده و به مورد اجرا بگذارد . متاسفانه کوششهایی که برای ایجاد همکاری و هماهنگی بین مراکز اسناد و کتابخانه های مختلف ، به عنوان تدارک زیر بنای نظام ملی اطلاع رسانی درایران صورت گرفت ، هیچکدام نتوانست مشکلات را به نحو اساسی حل کرده و وضع اطلاع رسانی را سروسامان بخشد .
۳ – اهداف اصلی سیستم اطلاع رسانی :
گردآوری ، توزیع و اشاعه اطلاعات مربوط به تحولات حاصله در زمینه علم و تکنولوژی ، امری وقتگیر و پر هزینه است . بنابراین ، تعیین دقیق اهداف ، از اهمیت زیادی برخوردار است . هدف اصلی برنامه اطلاع رسانی ، عبارت است از : آگاهی پیوسته از تحولات ، توسعه ها و جهات حرکت تکنولوژی . به طور کلی اهداف فنی اطلاع رسانی به سه گروه قابل تقسیم هستند :
۳ – ۱ – آگاهی کلی از حوادث ، ابداعات ، اتفاقات و تغییرات گوناگون در زمینه علم و تکنولوژی : پیگیری و بررسی دقیق ماهیت ، جهت و اثرات مهم پدیده های کلیدی علم و تکنولوژی به طور کلی .
۳ – ۲ – پیگیری توسعه یک تکنولوژی مشخص ، دستیابی بموقع به اطلاعات مربوط به نتایج فنی ، جهت توسعه و کاربردهای مربوط به یک تکنولوژی مشخص به منظور بهره جستن از آن .
۳ – ۳ – پیگیری فعالیتهای یک سازمان مشخص : آگاهی از سیاستها ، سطوح پشتیبانی ، مکانیزمهای پشتیبانی و اهداف نهایی یک سازمان در زمینه علم و تکنولوژی .
۴ – مراحل مختلف کار در یک سیستم اطلاع رسانی (۳)
مراحل مختلف کار یک سیستم اطلاع رسانی در شکل ۱ نشان داده شده است .عامل محرکه این سیستم ، نیاز به آگاهی از پیشرفتهای حاصله در زمینه علوم و تکنولوژی است . خطوط پر نشان دهنده جریان اطلاعات اصلی و خط چینها جریان اطلاعات حانبی و فیدیکها را نشان می دهد . نتیجه نهایی و بازده اصلی قرآیند اطلاع رسانی ، عملکرد بهتر سازمانها اعم از تحقیقاتی ، تجاری و اجرایی است . مراحل گوناکون انجام کار را می توان به شرح زیر خلاصه نمود :
۴ – ۱ – مرحله اول : بازبینی اطلاعات موجود
نخست باید اطلاعات موجود مورد مطالعه قرار گرفته و کافی یا ناکافی بودن آن بررسی گردد . انواع مختلف اطلاعات، زمینه ها و مصرف کنندگان نوعی این اطلاعات ، در جدول (۱) نشان داده است .
۴ – ۲ – مرحله دوم : برنامه ریزی
برنامه ریزی ، عبارت است از : شناسایی منابع ، تعیین روشها و مشخص نمودن نیازهای استفاده کنندگان از اطلاعات . برنامه ریزی تابع نوع سازمان و اهداف آن ، نیازهای اطلاعاتی ، بودجه و امکانات تخصیص یافته برای این کار است .مهمترین مواردی را که دراین مرحله از کار ، بایستی مد نظر داشت ، می توان به شرح زیر تقسیمبندی نمود :
۴ – ۲ – ۱ – پاسخ به سوالاتی که در ارتباط با چگونگی اجرای برنامه ریزی مطرح است عبارت اند از :
در چه زمینه هایی به اطلاعات نیازمندیم ؟
چه منابعی باید مورد استفاده قرار گیرند ؟
نگهداری و ذخیره اطلاعات به چه روش یا روشهایی صورت پذیرد ؟
توزیع و اشاعه اطلاعات چگونه انجام شود ؟
۴ – ۲ – ۲ – خدمات مورد نیاز مصرف کنندگان
سیستمهای اطلاع رسانی ، شامل محدوده وسیعی از فعالیتها نظیر گردآوری اطلاعات اطلاعات خام ، طبقه بندی
اطلاعات ، تجزیه و تحلیل اطلاعات ، توزیع اطلاعات ، ارائه مشاوره و نظایر آنهاست . ارائه همگی این خدمات در تمام زمینه ها امکان پذیر نیست . خدمات مورد نیاز مصرف کنندگان ، بایستی در تدوین برنامه مورد توجه قرار گیرد.۴ – ۲ – ۳ – منابع و روشهای تامین اطلاعات
منابع و روشهای گردآور ی اطلاعات را میتوان ، بر حسب میزان دقت اطلاعات مورد نیاز وهزینه پیش بینی شده برای انجام کار ، در چهار گروه به شرح ذیل تقسیم نمود :
الف ) بررسیهای میدانی یا محلی – نظیر بازدید از مراکز تحقیقاتی ، آزمایشگاهها و نظابر آنها ؛
ب ) تماس مستقیم با متخصصان دست اول – نظیر تماس با افراد دست اندر کار توسعه تکنولوژی در کنفرانس علمی و نمایشگاههای تخصصی ؛
ج ) بررسی آثار مکتوب ، اعم از منتشر شده یا منتشر نشده – نظیر کتب ، مجلات علمی ، گزارشهای توجیهی ، گزارشهای سفر و بانکهای اطلاعاتی ؛
د ) تماسهای تشکیلاتی – نظیر عضویت در سازمانهای بین المللی و اتحادیه های صنعتی .
۴ – ۳ – مرحله سوم : گردآوری ، تلخیص و دسته بندی اطلاعات .
دسته بندی و تلخیص اطلاعات ، موجب می گردد تا ضمن جدا ساختن مطالب مهم از مطالب غیر مهم ، از دوباره کار ی احتمالی ناشی از جستجوی یک مطلب توسط افراد گوناگون جلوگیری شود .
۴ – ۴ – مرحله چهارم : تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات به دست آمده
تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از دو دیدگاه مختلف انجام می گیرد :
۴ – ۴ – ۱ – پیگیری تحولات تکنوبوژی به طور عام : این تحولات ، ممکن است توسعه یک تکنولوژی جدید با کاربرد جدیدی از یک تکنولوژی موجود باشد . این نوع اطلاعات ، مصرف کنندهآن را پسوسته ، آگاه و مجهز به روزآمدترین اطلاعات در زمینه های مورد نظر نگه می دارد .
۴ – ۴ – ۲ – تجزیه و تحلیل زمینه های مشخص : نظیر تجزیه و تحلیل عمیق یک تکنولوژی مشخص و یا سیاست تحقیقاتی یک سازمان رقیب .
۴ – ۵ – مرحله پنجم : رساندن اطلاعات به مصرف کنندگان آن
این کار می تواند از طرق گوناگون ، نظیر گزارشهای توجیهی ، گزارشهای فنی ، خبرنامه و یا بانکهای اطلاعاتی انجام گیرد .
بدیهی است استفاده از پست الکترونیک و شبکه های انتقال اطلاعات نقش مهمی در توزیع اطلاعات دارد .
۴ – ۶ – مرحله ششم : اعمال اطلاعات در تصمیم گیریها
هدف نهایی سیستم اطلاع رسانی عبارت است از استفاده از اطلاعات به دست آمده در تصمیم گیریهای کلیدی – نظیر تصمیم گیری در مورد اولویت زمینه های گوناگون تحقیقاتی ، تصمیم گیری درمورد تعیین استراتژی صنعتی و یا تصمیم گیری مربوط بههمکاریعای تکنولوژیک .
۵ – ارکان سیستمهای اطلاع رسانی و وضع موجود در کشور :
ارکانسیستمهای اطلاع رسانی عبارت اند از : کتابخانه ها ، بانکهای اطلاعاتی ، شبکه های توزیع اطلاعات .
۵ – ۱ – کتابخانه ها
کتابخانه ها ، مهمترین رکن هر سیستم اطلاع رسانی را تشکیل می دهند . به طور کلی کتابخانه های موجود در کشور را می توان در چهار گروه گوناگون دسته بندی نمود :
۵ – ۱ – ۱ – کتابخانه های عمومی
۵ – ۱ – ۲ – کتابخانه های وزارتخانه ها و سازمانهای اجرایی
۵ – ۱ – ۳ – کتابخانه های دانشگاهها و مرکز آموزش عالی
۵ – ۱ – ۴ – کتابخانه های مراکز تحقیقانی بر طبق آمار موجود ، در سطح کشور حدود چهارصد کتابخانه دانشگاهی ، تخصصی وجود دارد که بسیاری از آنها به دلیل مشکلات بودجه ای از غنای چندانی برخوردار نیستند (۴) . به عنوان مثال ، سرانه کتاب برای هر دانشجو در ایران ۱۴ جلد است ؛ درحالی که این رقم در اسیا ۶۰ ، دراروپا ۱۵۰ و در آمریکا ۲۰۰ جلد می باشد (۵) .
۵ – ۲ – بانکهای اطلاعاتی بانکهای اطلاعاتی ، در تامین اطلاعات مورد نیاز محققان مراکز تحقیقاتی و مدیران سیستمعای اجرایی نقش مهمی به عخته دارند . هر بانک اطلاعاتی ، از تعداد زیادی پایگاه اطلاعاتی تشکیل شده است . هر یک از پایگاهها ، اطلاعات تخصصی مربوط به یک زمینه مشخص را در بر دارند . پایگاههای اطلاعاتی ، توسط شرکتهای مختلف ایجاد و در اختیار شرکتهای ارائه کننده سرویس امکانات بانکهای اطلاعاتی – که برای ارائه این سرویس امکانات لازم را در اختیار دارند – قرار می گیرد . اطلاعات موجود در پایگاهها ، از طریق مجلات گوناگون ، کتب ، اختراعات ثبت شده و اسناد و مدارک سازمانهای تخصصی تامین می گردد . به عنوان مثال ، بانک اطلاعاتی CERDAT درکشور فرانسه ، یک بانک اطلاعات تخصصی در زمینه توربینهاست که ۰۰۰/۵۱ قلم از انواع اطلاعات در مورد توربینها ، در آن ذخیره شده و هر ساله نیز حدود ۷۰۰۰ قلم اطلاعات جدید به آن اضافه می شود . ۱۰% این اطلاعات از مطالعه ۲۵۰ عنوان مجله تخصصی ، ۱۰% از کتابهای گوناگون ، ۳% از بررسی اختراعات ثبت شده، ۲۹% از مطالعه مدارک و اسناد سازمانهای تخصصی خارجی نظیر NASA و ۳۹% از منابع داخلی آن کشور تامین می گردد ۱ .
در حال حاضر ، عمده اطلاعات مورد نیاز محققان داخلی از بانکهای اطلاعات تخصصی خارجی کسب می شود .سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ، چندین بانک اطلاعات تخصصی خارجی را مشترک است و متقاضیان اینگونه اطلاعات ، می توانند از این طریق به جستجوی اطلاعات مورد نیاز خود بپردازند.در زمینه بانکهای اطلاعات داخلی ، فعالیت چشمگیری صورت نگرفته است ؛ اما سازمانهای گوناگون و از جمله مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران ، پایگاههای اطلاعاتی کوچکی را تدارک دیده اند که متاسفانه آمار و مشخصات مربوط به این بانکها به صورت متمرکز موجود نبوده و از سوی دیگر ارتباط شبکه ای بین آنها وجود ندارد .۵ – ۳ – شبکه انتقال اطلاعات یک سیستم اطلاع رسانی ، زمانی می تواند به نحوی موثر خدمات لازم را ارائه نماید که اجزاء گوناکون آن ، توسط یک شبکه به هم مربوط باشند . در حال حاضر در کشور ما ، چنین شبکه ای موجود نبوده و کتابخانه های گوناگون، از فهرست کتابها ومجلات علمی یکدیگر به طور کامل اطلاع نداشته و اکثرا به صورت مجزا و درمحدوده سازمان متبوعه به ارائه خدمات می پردازند . در مورد پایگاههای اطلاعاتی نیز وضع به همین منوال است .
۶ – پیشنهاد تشکیل یک سیستم اطلاع رسانی ملی
آنچه در زیر می آید ، پیشنهادی است در مورد ترسیم خطوط کلی تشکیل یک سیستم اطلاع رسانی ملی و چگونگی شکل گیری ارکان آن .
۶ – ۱ – کتابخانه لزوم تاسیس یک کتابخانه مادر که آخرین اطلاعات مربوط به رشته های گوناگون علوم را – اعم از کتب منتشره و مجلات و نشریات علمی – به طور کامل تهیه و در اختیار متقاضیان قرار دهد ، امری بدیهی است . سایر کتابخانه های موجود ، هر یک نیازهای کلی خود را از نظر کتب و مجلات علمی ، بسته به زمینه تخصصی کار دانشکده یا مرکز تحقیقاتی مربوط تهیه می کنند . کلیه کتابخانه ها به سیستمهای کامپیوتری مجهز شده و اطلاعات مربوط به کتب ، مجلات ، خلاصه مقالات و سایر اسناد و مدارک موجود را به سیستم کامپیوتری منتقل می نمایند . آنگاه کتابخانه های گوناگون ، از طریق یک شبکه ارتباطی – که خطوط کلی آن در ادامه ، مورد بحث قرار خواهد گرفت – به هم متصل شده و به این ترتیب مراجعه کنندگان به هر یک از کتابخانه ها ، در صورتی که کتب یا مقالات مورد نظر خود را در کتابخانه محل نیافتند ، می توانند از این طریق ، اطلاعات مورد نیازشان را در کتابخانه مادر و یا سایر کتابخانه های کشور جستجو نمایند .
۶ – ۲ – بانکهای اطلاعاتی پس از ایجاد نظام اطلاع رسانی و تاسیس کتابخانه مادر ، این کتابخانه ، به عضویت آن گروه از بانکهای اطلاعاتی گوناگون در خواهد آمد که در ارتباط با سر فصلهای مختلف ، پایگاههای اطلاعاتی گوناگونی را تحت پوشش دارند . بدیهی است که این موضوع ، مانع از عضویت سایر مراکزی نخواهد بود که حجم نیازهای آنها تماس مستقیم با بعضی از بانکهای اطلاعاتی را طلب می کند . از سوی دیگر ، سایر متقاضیانی که میزان نیازهای آنها محدود است نیز از طریق مرکز مادر به بانکهای اطلاعاتی خارجی مربوط شده و اطلاعات مورد نیاز خود را جستجو خواهند نمود.علاوه بر این ، بایستی یک بانک اطلاعات داخلی نیز ایجاد گردد تا این بانک ، کلیه اطلاعات فنی تولید شده در مراکز آموزشی ، پژوهشی و تولید کننده اطلاعات علمی و فنی در داخل کشور را – که تعداد آنها بر اساس اطلاعات موجود متجاوز از ۴۴۹ واحد است ۶ – از طریق گروههای کاری گوناگون جمع آوری و در اختیار متقاضیان داخلی و متقاضیان احتمالی خارجی قرار دهد . مسئولیت به روز نگهداشتن اطلاعات این بانک به عهده گروههای مختلف کاری است . این راستا شایسته است برای دریافت منظم اطلاعات از منابع تولید کتتده آن ، مکانیزم لازم پیش بینی شود .
۶ – ۳ – شبکه اطلاع رسانی به طوری که قبلأ گفته شد ، سیستم اطلاع رسانی به مفهوم واقعی آن ، زمانی معنی خواهد داشت که مراکز گوناگون آن سیستم ، از طریق یک شبکه به هم متصل بوده و امکان تبادل اطلاعات بین آنها وجود داشته باشد . در حال حاضر ، در ایران چنین شبکه ای وجود نداشته و هرکدام از کتابخانه ها یا مراکز ، به طور مجزا به تامین بخشی از اطلاعات مورد نیاز متقاضیان در محدوده تحت پوشش خود مشغول بوده و امکان استفاده از امکانات یکدیگر را ندارند . برای ایجاد یک شبکه انتقال اطلاعات ، بین مرکز اطلاع رسانی مادر (مشتمل بر کتابخانه مرکزی ، بانکهای اطلاعات داخلی و دروازه ارتباط با بانکهای اطلاعاتی خارجی ) و مراکز اطلاع رسانی اقماری سه راه حل مختلف وجود دارد :
۶ – ۳ – ۱ – استفاده از یک شبکه کاملأ اختصاصی : در این روش ، مراکز گوناگون از طریق یک شبکه اختصاصی مستقل و بدون استفاده از امکانات شبکه عمومی مخابرات کشور ، با یکدیگر مرتبط خواهند شد . ترکیب مناسب برای ایجاد این شبکه "ترکیب ستاره ای" است . . در چنین ترکیبی ، ارتباط هر یک از مراکز اطلاع رسانی اقماری با مرکز مادر به طور مستقیم و ارتباط بین دو مرکز اقماری ، از طریق مرکز مادر برقرار خواهد شد . پیشرفت تکنولوژی مخابرات ، ایجاد چنین شبکه ای را به سهولت امکان پذیر ساخته است . به دلیل پراکندگی مراکز اطلاع رسانی اقمار ی در سراسر کشور ، در این راه حل استفاده از ماهواره ، به عنوان سیستم انتقال اجتناب پذیر است . استفاده از ترمینالهای VSAT در مراکز اقماری و قرار دادن ایستگاه مرکزی این شبکه (HUB ) به همراه یک "سوئیچ بسته ای" (Packet Switch) با ظرفیت مناسب در مرکز مادر ، مناسبترین راه حل برای ایجاد این شبکه است . از مزایای شبکه اختصاصی سهولت و سرعت عمل در ایجاد ، قابلیت اعتماد و انعطاف بالا و از معایب آن هزینه زیاد را می توان نام برد .
۶ – ۳ – ۲ – استفاده از یک شبکه نیمه اختصاصی : در این شیوه ، به طوری که از نام آن برمی آید ، شبکه کماکان اختصاصی است – با این تفاوت که برای انتقال اطلاعات بین مراکز گوناگون ، از تسهیلات شبکه عمومی استفاده می شود . ترکیب مناسب برای این شبکه نیز ، "ترکیب ستاره ای" است . از مزایای این راه حل ، در مقایسه با شبکه کاملأ اختصاصی ، کم هزینه تر بودن و از معایب آن پایین بودن سطح قابلیت انعطاف و اعتماد و طولانی بودن مدت زمان لازم برای ایجاد شبکه است .
۶ – ۳ – ۳ – استفاده از شبکه عمومی : در این راه حل نیز ، همانگونه که از نام آن برمی آید ، هیچگونه تجهیزات اختصاصی وجود نداشته و مراکز گوناگون اطلاع رسانی ، مشترکان شبکه عمومی انتقال اطلاعات کشور هستند . بدیهی است که در این حالت ، تبعیت از استانداردهای این شبکه الزامی است . ضمنا هریک از مراکز ، زمانی می توانند به شبکه متصل شوند که امکانات لازم ، درآن نقطه فراهم شده باشد . به عبارت دیگر ، اجرای کامل طرح ایجاد شبکه از نظر زمانی در اختیار مدیریت سیستم اطلاع رسانی نبوده و به مدیریت شبکه انتقال اطلاعات کشور بستگی دارد . از مزایای این شبکه در مقایسه با دو شبکه پیشین ، می توان به کم هزینه بودن و از معایب آن می توان به طولانی بودن مدت زمان لازم جهت اجرا و پایینتر بودن سطح قابلیت انعطاف اشاره نمود .با توجه به اینکه اخیرا شرکت مخابرات ، در حهت ارائه خدمات انتقال اطلاعات اقداماتی را شروع نموده و در آینده نزدیک امکان استفاده از این خدمات در تهران فراهم است و از سوی دیگر ، بخش عمده ای از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی فعال ، د رحال حاضر در تهران قرار دارند ، پیشنهاد می گردد ، اقدام به تاسیس شبکه بین کتابخانه ها از تهران آغاز شده و جهت نیل بدین منظور از امکانات شبکه عمومی استفاده شود . و در مراحل بعدی ، به تدریج و بر طبق یک برنامه زبانبندی شده ، سایر مراکز اطلاع رسانی نیز به این شبکه متصل گردند . همچنین شایان ذکر است در زمان اتصال هر مرکز به شبکه ، چنانچه امکانات لازم جهت برقراری ارتباط ، از طرف شرکت مخابرات مهیا باشد از شبکه عمومی و د رغیر این صورت شایسته است از تجهیزات اختصاصی استفاده شود .
۶ – ۴ – آموزش
گسترش دامنه علوم ، پیشرفت روزافزون تکنولوژی و فشردگی رقابت در صحنه جهانی ، پیگیری و اطلاع از تحولات حاصله در زمینه های گوناگون علوم و تکنولوژی را امریم اجتناب پذیر نموده است . حجم زیاد و تنوع اطلاعات ، گردآوری ، دسته بندی و تجزیه و تحلیل آنها را به صورت یک تخصص درآورده است .دانشگاههای گوناگون در کشورهای پیشرفته ، به این امر توجه نموده و آموزش متخصصان این فن را در مقاطع مختلف کارشناسی و کارشناسی ارشد سالهاست که آغاز نموده اند . آموزشهای این رشته ، بیشتر جنبه علمی و فنی داشته و به تعبیری فارغ التحصیلان آن مهندسانی هستند که تخصص آنها در زمینه پردازش اطلاعات است . طبق گفته های آقای هنری دو (Henri dou ) بنیانگذار این رشته در دانشگاه Aix Marseille فرانسه ، دانشجویان این رشته پس از فارغ التحصیل شدن ، به سالها تجربه نیاز دارند تا به متخصصان واقعی تبدیل شوند ۷ . با توجه به آنچه گفته شد ، لزوم توجه دانشگاهها و مراکز آموزش عالی به این امر و طراحی و اجرای دوره های لازم برای آموزش متخصصان مورد نیاز آشکار است .
۷ – نتیجه گیری :
مراحل گوناگون طراحی یک سیستم اطلاع رسانی و ارکان اصلی آن مورد بررسی قرار گرفت و پیشنهادهایی جهت تشکیل یک نظام ملی اطلاع رسانی ارائه گردید . سابقه امر نشان می دهد که تشکیل این نظام قبل از هر چیز ، نیازمند عزمی راسخ و برخاسته از احساس نیازی عمیق است . برنامه ریزی دقیق و تخصیص امکانات مورد نیاز ، جهت تامین سخت افزار (ارکان سیستم ) و نرم افزار (پرسنل متخصص ) لازم ، گامهای بعدی است . همچنین توجه به امر آموزش متخصصان این حرفه از اهمیت ویژه ای برخوردار است . با امید به اینکه این سمینار راهگشای تشکیل یک نظام اطلاع رسانی کارآگردد و همچون سمینارهای پیشین مصداق " نشستند و گفتند و برخاستند" نباشد.

نوشته: محمد اسماعیل کلانتری